Nasze publikacje

Pojęcie kolonizacji wewnętrznej opisuje sytuację, w której jedne organizmy państwowe podporządkowywały terytoria i grupy ludności, stosując mechanizmy podobne do kolonializmu zamorskiego. W Europie początkowo używane wobec Irlandii pod rządami brytyjskimi, dziś coraz częściej odnosi się do historii Europy Środkowo-Wschodniej (EŚW), gdzie przez wieki wpływy imperiów niemieckojęzycznych, Rosji/ZSRR, Imperium Ottomańskiego oraz regionalnych mocarstw, jak Rzeczpospolita Obojga Narodów, kształtowały politykę, gospodarkę i tożsamość kulturową. Zwolennicy tej perspektywy wskazują, że społeczeństwa EŚW przechodziły procesy analogiczne do tych w koloniach zamorskich, co tłumaczy ich specyficzne miejsce w globalnym podziale sił. Krytycy ostrzegają jednak przed nadmiernym upraszczaniem historii i zbyt swobodnym stosowaniem analogii kolonialnej.

Poczytaj: publikacja w wolnym dostępie

Małgorzata Głowacka-Grajper, „Internal colonization”, w: Keywords. ECHOES Anthology, red. C. Anderson, B. Knudsen & C. Kolvraa. Dostępne w: http://keywordsechoes.com/

Autorki porządkują złożoność dyskursów postkolonialnych w Polsce. Wskazują na trzy podstawowe nurty: analogie postkolonialne, perspektywę globalnych powiązań oraz praktyki dekolonialne. Omawiają, w jaki sposób koncepcje postkolonialne i dekolonialne są stosowane do badania polskiej historii i tożsamości. Podkreślają, że choć Polska nie była ani klasyczną kolonią, ani klasycznym kolonizatorem, to jej doświadczenia z różnymi wymiarami „kolonizacji wewnętrznej” sprawiają, że postkolonialne ramy teoretyczne mogą być użyteczne w analizie historii polskiego społeczeństwa. Zwracają uwagę na globalne powiązania i uwikłania Polski, sugerując, że proces dekolonizacji wymaga nie tylko przewartościowania narracji o zaborach i okupacjach, ale także refleksji nad własnym udziałem w systemach dominacji. Rozdział ten zbiera kluczowe argumenty debaty, na ile perspektywy postkolonialne nadają się do analizy polskiej sytuacji.

Poczytaj: publikacja w wolnym dostępie

Joanna Wawrzyniak and Małgorzata Głowacka-Grajper, „Postcolonial Parallels, Global Entanglements, and Practices of Decolonization: Varieties of Postcolonial Discourses on Poland” w: Anna Giza, Kaja Gadomska (red.), Rethinking the Social. Brill 2024

.

Jak wygląda dekolonizacja w Warszawie? Jak sztuka może podważać dominujące narracje historyczne i otwierać przestrzeń na nowe sposoby myślenia o przeszłości? Artykuł, który Państwu prezentujemy, analizuje interwencje artystyczne w przestrzeni miejskiej Warszawy przez pryzmat tzw. aktywizmu pamięciowego (memory activism).

Autorzy badają wybrane projekty, które na różne sposoby angażują się w krytyczną refleksję nad trudnym dziedzictwem imperialnym, jednocześnie podważając nacjonalistyczne interpretacje historii. Wśród analizowanych inicjatyw znalazły się m.in. Instytut Rozbrojenia Kultury i Zniesienia Wojny im. Józefa Rotblata (Krzysztof Wodiczko i Jarosław Kozakiewicz, 2016), Projekt Próżna (Krystyna Piotrowska, 2005–2012), Była tam kładka dla pieszych (Adam X, 2007), Elipsa (Anna Baumgart i Agnieszka Kurant, 2009), Kładka pamięci (Tomasz Lec i Krzysztof Pasternak, 2011) oraz fotograficzne interwencje Pałac LX (Błażej Pindor, 2014) i PKiN (Jacek Fota, 2015).

Analizowane projekty ujawniają wyraźną dwoistość: z jednej strony konfrontują się z obcym, imperialnym dziedzictwem, z drugiej – próbują zakwestionować esencjalistyczne i nacjonalistyczne narracje, które zawłaszczają historię. Autorzy artykułu argumentują, że takie podejście stanowi kluczową odpowiedź na współczesne próby instrumentalnego kształtowania pamięci i dziedzictwa.

W czasach, gdy przeszłość staje się polem politycznej walki, artyści podejmują działania, które mogą zmieniać sposób, w jaki myślimy o historii. Jakie znaczenie mają te interwencje? Czy mogą wpłynąć na przyszłość naszej pamięci zbiorowej?

Poczytaj: publikacja w wolnym dostępie

Łukasz Bukowiecki, Joanna Wawrzyniak i Magdalena Wróblewska (2020). Duality of Decolonizing: Artists’ Memory Activism in Warsaw. Heritage & Society, 13(1–2), 32–52.

Dlaczego i jak porównywać praktyki muzealne w Polsce i w innych krajach? Dekolonialne podejście w muzeach to temat, który nabiera znaczenia na całym świecie, choć jego rozumienie różni się w zależności od regionu. W tym tekście przyglądamy się, jak wygląda ten proces w muzeach Amsterdamu, Warszawy i Szanghaju.

Amsterdam, jako dawna stolica kolonialna, mierzy się z trudną historią i wyzwaniami związanymi z dekolonizacją swoich zbiorów i narracji. Warszawa  jest przykładem miasta zarówno podlegającego „wewnętrznej kolonizacji” przez Niemcy i Rosję, jak i uwikłania polskich muzeów w zachodniocentryczny sposób gromadzenia i opisywania kolekcji; widać tu także kontrast między tradycyjnymi instytucjami a bardziej eksperymentalnymi inicjatywami artystycznymi. Szanghaj ukazuje proces kolonizacji przez europejskie mocarstwa bez krytycznego spojrzenie na historię Chin jako potęgi kolonialnej.

Poczytaj: publikacja w wolnym dostępie

Csilla Ariese, Laura Pozzi i Joanna Wawrzyniak, Curating colonial heritage in Amsterdam, Warsaw and Shanghai’s museums: No single road to decolonization, w: Britta T. Knudsen i in. (red.), Decolonizing Colonial Heritage: New Agendas, Actors and Practices in and beyond Europe, Routledge 2021.

Postać jazzowego muzyka i żołnierza Armii Krajowej o nigeryjskich korzeniach, Augusta Agboola Browne’a (1895–1976), znanego pod pseudonimem „Ali”, stała się jednym z detonatorów debaty dekolonialnej w Polsce. Uważa się, że był on jedynym czarnoskórym uczestnikiem Powstania Warszawskiego w 1944 roku. Po wyjeździe z Polski w latach 50. jego pamięć została niemal całkowicie stłumiona. Jednak niedawno jego wizerunki wraz z towarzyszącymi im historiami i znaczeniami ponownie pojawiły się w publicznych dyskusjach na temat przeszłości Warszawy. Tekst opowiada o założeniach, interesariuszach oraz rezultatach dwóch form aktywizmu pamięci: po pierwsze, zakupu dwóch portretów Browne’a z serii Ali (2015–2017), namalowanych przez polskiego artystę Karola Radziszewskiego (ur. 1980) na potrzeby nowej wystawy głównej Muzeum Warszawy Rzeczy Warszawy (otwarta w latach 2017–2018); po drugie, wzniesienia pomnika Browne’a w centrum Warszawy w 2019 roku z inicjatywy Fundacji Wolność i Pokój.

Poczytaj: publikacja w wolnym dostępie

Łukasz Bukowiecki, „Decolonizing Warsaw: The multiple afterlives of ‘Ali’” w: Britta T. Knudsen et alt. (red.), Decolonizing Colonial Heritage: New Agendas, Actors and Practices in and beyond Europe, Routledge 2021.

Jak rozliczyć się z kolonialnym dziedzictwem w muzeach Europy Środkowo-Wschodniej? Autorki wskazują kluczowe wyzwania, które stoją przed dekolonialną muzeologią w regionie. Oto lista najpilniejszych zadań:

 Uznanie kolonialnych śladów – instytucje muzealne powinny publicznie przyznać, że ich struktury materialne i sposoby działania są często obciążone kolonialną przeszłością.

(Re)inwentaryzacja kolekcji – potrzebne są pełne wykazy zbiorów o kolonialnym pochodzeniu, by ułatwić transparentność i dalsze działania.

Nowa narracja historyczna – muzea powinny opowiadać o swoich kolekcjach i samej instytucji, uwzględniając perspektywę zwielokrotnionych kolonizacji, które kształtowały region.

Monitoring dekolonialnych debat – śledzenie globalnych i lokalnych dyskusji na temat dekolonizacji oraz reakcji na te procesy jest kluczowe dla zrozumienia wyzwań i możliwości zmian.

Głosy mniejszości i społeczności źródłowych – należy włączyć perspektywy grup mniejszościowych oraz społeczności, z których pochodzą eksponaty, aby zapewnić bardziej sprawiedliwe podejście do muzealnych narracji.

Głos regionu w globalnej debacie – eksperci z Europy Środkowo-Wschodniej powinni mieć silniejszą obecność w międzynarodowej dyskusji o dekolonizacji muzeów.

Szkolenia dla muzealników – pracownicy instytucji kultury potrzebują narzędzi i wiedzy, by skutecznie wprowadzać zmiany, dlatego kluczowe jest organizowanie warsztatów i udostępnianie materiałów edukacyjnych.

Wspieranie oddolnych inicjatyw – społeczeństwo obywatelskie odgrywa ważną rolę w procesie dekolonizacji kultury, dlatego konieczne jest wspieranie aktywistów i organizacji zaangażowanych w ten proces.

Czy dekolonizacja muzeów w Europie Środkowo-Wschodniej jest możliwa? Wyzwań jest wiele, ale dyskusja na ten temat nabiera tempa – zarówno w regionie, jak i na świecie.

Poczytaj: Erica Lehrer i Joanna Wawrzyniak, Decolonial Museology in East-Central Europe: A Preliminary To-Do List, Europe Now, luty, 2023

Jak muzea mogą mierzyć się z kolonialną przeszłością? Nie ma jednej uniwersalnej odpowiedzi, ale istnieją sprawdzone praktyki, które pomagają instytucjom kultury podejmować świadome decyzje. Ta książka to przystępny i praktyczny przewodnik po metodach dekolonizacji stosowanych w muzeach na całym świecie.

Autorki podzieliły przykłady na kluczowe obszary działania takie jak: decentralizacja narracji – jak muzea mogą oddawać głos społecznościom, których historia była dotąd marginalizowana? przejrzystość kolekcji – jakie kroki można podjąć, aby publicznie ujawniać pochodzenie eksponatów? większa inkluzywność – w jaki sposób muzea mogą tworzyć przestrzeń dla różnorodnych perspektyw i włączać w procesy decyzyjne grupy wcześniej pomijane?

Przewodnik to nie tylko teoretyczna analiza, ale przede wszystkim praktyczne narzędzie, które muzealnicy i muzealniczki mogą dostosować do własnych potrzeb i kontekstu. Jeśli dekolonizacja muzeów to temat, który Cię interesuje, ta książka dostarczy inspiracji i konkretnych wskazówek do działania.

Poczytaj: publikacja w wolnym dostępie

Csilla Ariese i Magdalena Wróblewska, Practicing Decoloniality in Museums: A Guide with Global Examples. Amsterdam University Press 2021

Przewodnik powstał w ramach pakietu pracy Muzea miejskie i zwielokrotnione przeszłości kolonialne projektu ECHOES (H2020), który był realizowany na Uniwersytecie Warszawskim