Dekolonizacja muzeów
Zwiedzasz muzea? Zastanawiasz się czasem, dlaczego mówimy o dekolonizacji w Polsce, w kraju, który nie miał zamorskich kolonii? Chcesz wiedzieć, jak krytycznie obejrzeć wystawę? Nasza strona to zasobnik podstawowej wiedzy o dekolonizacji w polskim kontekście. Przeznaczona jest dla edukatorów i edukatorek, studentów i studentek oraz wszystkich osób rozpoznających problematykę dekolonizacji muzeów w Polsce i na świecie. Przygotowywana została przez badaczki z Uniwersytetu Warszawskiego oraz Uniwersytetu Concordia w Montrealu.
KONTEKST GLOBALNY
Dekolonizacja muzeów jest procesem zmiany sposobu prezentacji historii i dziedzictwa kulturowego. Oznacza krytyczne spojrzenie na przeszłość, refleksję nad historycznym kontekstem zbiorów oraz nad relacjami władzy, które wpływały na ich pozyskiwanie. Wiele eksponatów muzealnych trafiło do zachodnich instytucji kultury w wyniku kolonialnych ekspedycji, grabieży czy wymuszonego handlu. Pozyskiwanie ich wiązało się często z przemocą i wyzyskiem społeczności, od których je pozyskano. Z kolei dzieła europejskiej sztuki i reprezentacje muzealne zawierają często treści rasistowskie i rozmaite ślady narracji imperialnych. Postulaty dekolonizacyjne zmierzają do przepracowania historii fizycznej i symbolicznej przemocy oraz do wprowadzenia włączających, polifonicznych narracji historycznych i kulturowych.
Dekolonialna muzeologia jest szansą dla muzeów, które chcą się zmieniać. Zachęca do partycypacji, dialogu, refleksji i prezentacji różnych perspektyw. Daje narzędzia do wprowadzenia partnerskiego i demokratycznego modelu działania i pozyskiwania nowych publiczności. Dzięki dekolonizacji muzea mają szansę przepracować narracje hegemonicznie, umożliwić publiczności zrozumienie globalnych powiązań kulturowych, stać się instytucjami bardziej etycznymi i w przemyślany sposób współpracującymi z otoczeniem społecznym.
KONTEKST
POLSKI
Dekolonialna muzeologia w Polsce jest zróżnicowana i niejednoznaczna. Chociaż Polska nie była imperium kolonialnym w tradycyjnym rozumieniu, to polskie muzea są spadkobiercami europejskiego imperializmu. Wzorowały się na zachodnich schematach wiedzy, w których kultura „innych” była przedstawiana z perspektywy podkreślającej różnice i dominację „cywilizowanego Zachodu”. Wiele ekspozycji nadal stosuje ograniczające perspektywy kulturowe, stereotypizując lub pomijając historie grup mniejszościowych, migrantów czy społeczności nierodzimych. Dekolonizacja oznacza włączanie do muzeów głosów i historii marginalizowanych społeczności.
Dekolonizacja to jednak także odnoszenie się do kolonizacji wewnętrznej, czyli dziedzictwa rożnych dużych organizmów państwowych w Europie Środkowo-Wschodniej, w tym: Rzeczpospolitej Obojga Narodów, carskiej Rosji, Rzeszy niemieckiej, imperium Habsburgów, czasów dominacji sowieckiej i nazistowskiej. Polega na krytycznym sposobie ujmowania historii Europy Środkowo-Wschodniej, odkrywaniu jej złożoności, patrzeniu na historię regionu zarówno z perspektywy globalnej i lokalnej, podejmowaniu wątków „trudnego dziedzictwa”.
Jak krytycznie ZWIEDZAĆ wystawY?
Proponujemy krótki, uniwersalny poradnik mający pomóc w krytycznym, bardziej świadomym odbiorze wystaw muzealnych. Przyda się do pogłębiania swojego doświadczenia zwiedzania wystaw dotyczących różnej tematyki, organizowanych przez różne instytucje: muzea historyczne, etnograficzne, archeologiczne, przyrodnicze, czy galerie sztuki.
O co nam w ogóle chodzi
O co nam w ogóle chodzi
O co nam w ogóle chodzi
O co nam w ogóle chodzi
czytelnia
W tym miejscu znajdziesz nasze teksty na temat dekolonialnej muzeologii oraz perspektywy postkolonialnej w Polsce.
W tym miejscu znajdziesz krótkie informacje o dekolonialnych projektach realizowanych w Polsce.
W tym miejscu znajdziesz linki do artykułów, podcastów, książek i innych materiałów dotyczących dekolonialnej muzeologii.
- Piotr Malinowski
W grudniu 2024 roku w niewielkim oszklonym lokalu przy ulicy Marszałkowskiej 83 otwarto pierwsze muzeum poświęcone polskiej historii queerowej. QueerMuzeum, reklamowane jako piąte tego rodzaju na świecie i trzecie w Europie, opowiada o historii osób nieheteronormatywnych. Jego misją jest destabilizowanie dominujących narracji historycznych oraz otwieranie przestrzeni dla różnorodnych podmiotów i perspektyw badawczych.
Ekspozycja muzeum oparta jest na osi czasu, obejmującej okres od XVI wieku do wczesnych lat 2000. Dolna część osi przedstawia konteksty społeczno-polityczne queerowego życia, natomiast górna skupia się na indywidualnych bohaterach queerstorii. Taki układ umożliwia jednoczesne zrozumienie warunków kształtujących życie osób nieheteronormatywnych oraz reakcji, które często były odpowiedzią na doświadczaną opresję.
Narracja wystawy została podzielona na kilka okresów: czas przedoświeceniowy, lata 1790–1850, XIX-wieczną opresję związaną z „wynalezieniem homoseksualisty”, początek XX wieku, okres faszyzmu i totalitaryzmów, powojenną ciszę, rewolucję lat 60. zakończoną epidemią AIDS, aż po współczesność, nieśmiało określaną przez kuratorów mianem „przełomu”.
Oś czasu opracował zespół pod przewodnictwem prof. Piotra Laskowskiego z Pracowni Badań nad Historią i Tożsamościami LGBT+, działającej przy Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych UW, we współpracy z Radą QueerMuzeum, w której skład wchodzą zaproszone aktywistki, historyczki i kuratorki.
Obecnie wystawa jest stopniowo digitalizowana i wkrótce będzie dostępna na stronie internetowej QueerMuzeum. Już teraz można tam znaleźć przewodnik po ekspozycji.
- naveed L. salek nejad, tłumaczenie: Anna Pruszyńska
Muzeum Etnograficzne w Krakowie, Kraków, 16.10.2020-31.12.2023
Co kajaki, arkany do zaganiania reniferów, amulety i szamańskie stroje mówią nam o Polsce i jej mieszkańcach – w przeszłości i dziś? Wystawa Syberia. Głosy z Północy, oparta o przedmioty przywiezione z Syberii przez Polaków powracających z wygnania, ale i tych, którzy wyjechali tam gnani żądzą przygód i wielkiego bogactwa, bada związki pomiędzy obecną do dziś w Polsce syberyjską kulturą materialną a jej społecznościami źródłowymi: Czukczami, Aleutami, Koriakami, Ewenami, Selkupami, Nieńcami. Wystawie towarzyszą liczne materiały dydaktyczne, dostępne na stronie Muzeum Etnograficznego w Krakowie, które cechuje prosty, nieepatujący specjalistyczną terminologią język.
W polskiej pamięci społecznej Syberia funkcjonuje jako odległe pustkowie, swoisty czyściec i miejsce katorgi dziesiątek tysięcy rodaków zesłanych tam w odwecie za zbrojne przejawy sprzeciwu wobec carskiej władzy. Obraz ten dobrze współgra z romantyczną narracją, według której Polacy stanowią “Mesjasza narodów”, swoim cierpieniem odkupującego inne uciśnione ludy. Kuratorzy i kuratorki już w opisie wprowadzającym dystansują się jednak od tej osadzonej w przeszłości wizji, podkreślając, że związki Polski z Syberią trwają do dziś.
Zamiast skupiać się na datach i historycznym żargonie, twórcy wystawy w towarzyszących jej tekstach starają się zwracać do widzów w sposób bezpośredni, zwrotami takimi jak “To wszystko wydarzyło się w czasach, gdy dziadkowie dzisiejszych dziadków byli jeszcze dziećmi!”, zapraszając w ten sposób do oglądania ekspozycji przez pryzmat osobistych wspomnień. Tak się złożyło, że dziadek mojego dziadka przemierzał niegdyś Syberię w drodze z Polski do Mandżurii – mogłem więc tę przekazywaną z pokolenia na pokolenie rodzinną historię spleść z eksponatami i opowieściami spisanymi przez kuratorów. Taki sposób budowania wystawy pozwala uciec od klasycznej, binarnej narracji, w której Polska i Syberia są dla siebie opozycjami; zamiast tego zwiedzający są zachęcani do dostrzeżenia tego, co te krainy i zamieszkujące je grupy łączy.
Innym wartościowym aspektem krakowskiej ekspozycji jest umiejętne zestawianie materiałów archiwalnych z nowoczesnymi technologiami. Choć wszystkie ukazywane przedmioty znajdowały się już wcześniej w posiadaniu Muzeum, sama wystawa stanowi efekt trzyletnich badań realizowanych na Syberii, w których aktywnie uczestniczyli nie tylko polscy naukowcy i artyści, ale także syberyjscy eksperci i członkowie tamtejszych społeczności. Wszystkim obiektom towarzyszą nagrania osobistych historii mieszkańców Syberii, dzięki którym ekspozycja uzyskuje dodatkowy, emocjonalny wymiar.
Syberia. Głosy z Północy stanowi doskonały przykład tego, jak skutecznie dekonstruować dominujące w Polsce jednostronne narracje, burząc hegemoniczne wyobrażenia o Syberii. Wykorzystanie nagrań audiowizualnych pozwala na oddanie na wystawie pola syberyjskim społecznościom źródłowym. Dzięki towarzyszącym im opowieściom, zebrane przez MEK eksponaty przestają być jedynie milczącymi obiektami; stają się podmiotami przemawiającymi do zwiedzających własnym głosem. Rezygnacja z typowo polskocentrycznej narracji i wykorzystanie na wystawie opowieści współczesnych mieszkańców Syberii pozwala tworzyć bardziej zniuansowaną wersję polskiej historii.
Tych, którzy nie mają możliwości zwiedzić wystawy osobiście, zachęcam do obejrzenia strony Muzeum Etnograficznego w Krakowie. Dzięki projektowi Kolekcja syberyjska – nowe spojrzenie, wiele materiałów pozostaje wciąż dostępnych online, umożliwiając wsłuchanie się we wspaniałe Głosy z Północy także w zaciszu własnego domu.
O osobie autorskiej:
naveed L. salek nejad jest polsko-irańską osobą artystyczną (performance, instalacje, poezja) i niezależną osobą edukatorską i badawczą. Mieszka w Berlinie i Tiohtiá:ke, gdzie studiuje nauki humanistyczne.
Syberia. Głosy z Północy stanowi doskonały przykład tego, jak skutecznie dekonstruować dominujące w Polsce jednostronne narracje, burząc hegemoniczne wyobrażenia o Syberii.
