Muzeum Etnograficzne w Krakowie, Kraków, 16.10.2020-31.12.2023
Co kajaki, arkany do zaganiania reniferów, amulety i szamańskie stroje mówią nam o Polsce i jej mieszkańcach – w przeszłości i dziś? Wystawa Syberia. Głosy z Północy, oparta o przedmioty przywiezione z Syberii przez Polaków powracających z wygnania, ale i tych, którzy wyjechali tam gnani żądzą przygód i wielkiego bogactwa, bada związki pomiędzy obecną do dziś w Polsce syberyjską kulturą materialną a jej społecznościami źródłowymi: Czukczami, Aleutami, Koriakami, Ewenami, Selkupami, Nieńcami. Wystawie towarzyszą liczne materiały dydaktyczne, dostępne na stronie Muzeum Etnograficznego w Krakowie, które cechuje prosty, nieepatujący specjalistyczną terminologią język.
W polskiej pamięci społecznej Syberia funkcjonuje jako odległe pustkowie, swoisty czyściec i miejsce katorgi dziesiątek tysięcy rodaków zesłanych tam w odwecie za zbrojne przejawy sprzeciwu wobec carskiej władzy. Obraz ten dobrze współgra z romantyczną narracją, według której Polacy stanowią “Mesjasza narodów”, swoim cierpieniem odkupującego inne uciśnione ludy. Kuratorzy i kuratorki już w opisie wprowadzającym dystansują się jednak od tej osadzonej w przeszłości wizji, podkreślając, że związki Polski z Syberią trwają do dziś.
Zamiast skupiać się na datach i historycznym żargonie, twórcy wystawy w towarzyszących jej tekstach starają się zwracać do widzów w sposób bezpośredni, zwrotami takimi jak “To wszystko wydarzyło się w czasach, gdy dziadkowie dzisiejszych dziadków byli jeszcze dziećmi!”, zapraszając w ten sposób do oglądania ekspozycji przez pryzmat osobistych wspomnień. Tak się złożyło, że dziadek mojego dziadka przemierzał niegdyś Syberię w drodze z Polski do Mandżurii – mogłem więc tę przekazywaną z pokolenia na pokolenie rodzinną historię spleść z eksponatami i opowieściami spisanymi przez kuratorów. Taki sposób budowania wystawy pozwala uciec od klasycznej, binarnej narracji, w której Polska i Syberia są dla siebie opozycjami; zamiast tego zwiedzający są zachęcani do dostrzeżenia tego, co te krainy i zamieszkujące je grupy łączy.
Innym wartościowym aspektem krakowskiej ekspozycji jest umiejętne zestawianie materiałów archiwalnych z nowoczesnymi technologiami. Choć wszystkie ukazywane przedmioty znajdowały się już wcześniej w posiadaniu Muzeum, sama wystawa stanowi efekt trzyletnich badań realizowanych na Syberii, w których aktywnie uczestniczyli nie tylko polscy naukowcy i artyści, ale także syberyjscy eksperci i członkowie tamtejszych społeczności. Wszystkim obiektom towarzyszą nagrania osobistych historii mieszkańców Syberii, dzięki którym ekspozycja uzyskuje dodatkowy, emocjonalny wymiar.
Syberia. Głosy z Północy stanowi doskonały przykład tego, jak skutecznie dekonstruować dominujące w Polsce jednostronne narracje, burząc hegemoniczne wyobrażenia o Syberii. Wykorzystanie nagrań audiowizualnych pozwala na oddanie na wystawie pola syberyjskim społecznościom źródłowym. Dzięki towarzyszącym im opowieściom, zebrane przez MEK eksponaty przestają być jedynie milczącymi obiektami; stają się podmiotami przemawiającymi do zwiedzających własnym głosem. Rezygnacja z typowo polskocentrycznej narracji i wykorzystanie na wystawie opowieści współczesnych mieszkańców Syberii pozwala tworzyć bardziej zniuansowaną wersję polskiej historii.
Tych, którzy nie mają możliwości zwiedzić wystawy osobiście, zachęcam do obejrzenia strony Muzeum Etnograficznego w Krakowie. Dzięki projektowi Kolekcja syberyjska – nowe spojrzenie, wiele materiałów pozostaje wciąż dostępnych online, umożliwiając wsłuchanie się we wspaniałe Głosy z Północy także w zaciszu własnego domu.
O osobie autorskiej:
naveed L. salek nejad jest polsko-irańską osobą artystyczną (performance, instalacje, poezja) i niezależną osobą edukatorską i badawczą. Mieszka w Berlinie i Tiohtiá:ke, gdzie studiuje nauki humanistyczne.
Syberia. Głosy z Północy stanowi doskonały przykład tego, jak skutecznie dekonstruować dominujące w Polsce jednostronne narracje, burząc hegemoniczne wyobrażenia o Syberii.
